पर्यटकीय स्थल हिलिहाङ दरबार, ईतिहास र बर्तमान

• माबोहाङ मोहन

१६-पौष, २०७७ । प्रदेश नम्बर १ को पाँचथर जिल्लाको हिलिहाङ गाउँपालिका र याङ्वारक गाउँपालिकाको संगम स्थलमा अवस्थित हिलिहाङ दरबार लोकप्रिय पर्यटकीय गन्तव्य स्थल हो । मेची राजमार्ग अन्तर्गत हिलिहाङ चोकबाट करिब साढे दुई किलोमिटर कच्ची सडक पार गरेपछि हिलिहाङ दरबार क्षेत्र पुगिन्छ । नेपाल एकीकरण हुनुपूर्व पल्लो किरातको नामले चिनिएको यस क्षेत्रमा थुप्रै राजा रजौटाहरु थिए । तीमध्ये हिलिहाङ योङहाङ् याङवरकको हस्तपुर (यक) गढीका शक्तिशाली तथा तत्कालीन लिम्बुवानका अन्तिम राजा थिए । वि.सं. १७८३ मा जन्मिएका हिलिहाङले १८१४ देखि १८४२ सालसम्म २८ वर्ष शासन गरे । हिलिहाङ दरबार उनै राजाको दरबार हो । गोरखाका राजा पृथ्वीनारायण शाहले स–साना राज्यमाथि आक्रमण गर्दै पूर्वी क्षेत्र याङ्वरक थुमको हस्तपुरगढीमा पुग्दा राजा हिलिहाङसँग १७ औं पटकसम्म युद्ध गर्दा पनि हारजित नभएपछि लिम्बुवानलाई स्वायत्त अधिकार दिने गरी गोरखा–लिम्बुवानबीच सम्झौता भएको थियो । सम्झौतामा हिलिहाङ योङहाङ र उनका सन्ततिले हस्तपुर याङ्वरक (यक)मा शासन गर्न पाउने, शाहवंशीय राजालाई दाजु र लिम्बुवानका राजालाई भाइ मान्ने, केन्द्रीय सरकार गोरखालाई मान्ने, सम्भावित सबैतिरका आक्रमणलाई दुवै पक्ष मिली परास्त गर्ने लगायतका बुदाहरुमा सहमति गरीएको थियो ।

धार्मिक, सास्कृतिक, ऐतिहसिक र पर्यटकीय दृष्टिकोणले महत्वपूर्ण मानिएको हिलिहाङ दरवार निकै लामो समयसम्म जीर्ण बनेको थियो । समुन्द्र सतहवाट करिव १ हजार ९ सय मिटर उच्चाईमा करिब १३ सय रोपनीको क्षेत्रफल फैलिएको यस दरबारमा अहिले संरक्षणको कार्य भई रहेको छ । पुरातात्विक सम्पदाहरूको भग्नावशेष संरक्षण, जिर्णोद्वार, दरबार क्षेत्र पुग्ने कच्ची सडकसँगै हिलिहाङ खेलमैदान र राजाको शालिक निर्माण भएका छन् । यस्तै, दरबार क्षेत्रमै राजा हिलिहाङले प्रयोग गरेका हातहतियारसँगै अन्य महत्त्वपूर्ण सामग्रीहरू संग्रह गर्न संग्रहालयलको निर्माण कार्य अन्तिम चरणमा पुगेको छ । संग्रहालयमा तोप, ढाल, तरबार, निशान, राजाको कन्तुर, हिलिहाङ झण्डा लगायत सामग्रीहरूका साथै विभिन्न जातजाति, भाषाभाषीका मैलिक सामग्रीहरु राखिने भएको छ । निर्माण कार्य जारी रहेता पनि दिनप्रतिदिन दरबार अवलोकन गर्न आउनेको संख्या बढ्दै गईरहेको छ । 

हिलिहाङ दरवार परिसरबाट चोमोलुङ(कञ्चनजंघा) र फक्ताङलुङ(कुम्भकर्ण) हिमाल र मुक्कुमलुङ (पाथीभरा मन्दिर) लगायत पाँचथर, ताप्लेजुङ र तेहथुम जिल्लाका थुप्रै रमरणीय स्थलको दृश्यावलोकन पनि गर्न सकिन्छ । त्यसका साथै दरबार आसपासका क्षेत्रमा पर्यटकीय स्थानहरु कालोपानि, आगेजुङ गुम्बा, जोरपोखरी, आगेजोङ किरात हाङसाम माङहिम, गोपेश्वर महादेव मन्दिर, कृश्चियन धर्मावलम्बीहरुको चर्च गरी दर्जनौं घुम्न लायकका अत्यन्तै रमणीय पर्यटकीय स्थलहरुको पनि भ्रमण गर्न सकिन्छ । मेची राजमार्ग अन्तर्गत पाँचथरको सदरमुकाम फिदिम हुदै ताप्लेजुङ जाने गाडी चढेर नाँगीको हिलिहाङ चोकमा उत्रे पछि करिब आधा घण्टाको पैदल यात्रा हिडेर हिलिहाङ दरबार पुगिन्छ । करिव ६ सय वर्ष अगाडी दरवार निर्माण गर्न तिब्बतबाट ल्याईएका इटा र युद्धमा प्रयोग गरिएका हतियार समेत रहेको यस स्थल पर्यटकीय संगै पुरातात्विक दृष्टिकोणले पनि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ ।तपाईले पनि हिलिहाङ दरबर र आसपसका पर्यटकिय स्थलहरुको भ्रमण अवलोकन गरेर त्यहाँको सुन्दर प्राकृतिक हिमाली स्वच्छ हावापानीको भरपुर आनन्द लिनु सक्नुहुनेछ ।